Pozbawienie władzy rodzicielskiej cz. 1

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najsurowszym środkiem ingerencji w wykonywanie tej władzy i  należy je odróżnić od ograniczenia władzy rodzicielskiej, które pojawia się bardzo często, gdy rodzice dziecka mieszkają osobno i nie mogą na co dzień zgodnie sprawować wspólnie pełnej władzy rodzicielskiej. Wówczas rozstrzygnięcie co do ograniczenia władzy jednemu z rodziców jest naturalną konsekwencją niemożności decydowania o wszystkich sprawach dziecka, zatem pozbawienie władzy rodzicielskiej ≠ ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Podkreślić jednak należy, że pozbawienia władzy rodzicielskiej nie można traktować jak rozstrzygnięcia, które ma karać rodziców czy też jednego rodzica. Pozbawienie władzy rodzicielskiej ma chronić dziecko przed niewłaściwymi decyzjami ze strony rodzica, który przysługującą mu władzę wykonuje w rażąco niewłaściwy sposób bądź w ogóle jej nie wykonuje. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wymienia przesłanki pozbawienia w art. 111. W świetle § 1 powyższego przepisu wyróżnia się trzy przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej:

1. trwała przeszkoda w jej wykonywaniu,
2. nadużywanie tej władzy,
3. rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodziców.

Odnośnie trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, podnosi się, że jest to taka okoliczność, która według rozsądnego przewidywania będzie trwała przez długi czas, niedający się ustalić albo trudny do przewidzenia, ale obejmujący okres długotrwały, z reguły wieloletni.

Z kolei nadużywanie władzy rodzicielskiej oznacza stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej przez rodziców. Natomiast rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka to skrajne przypadki zaniechania przez rodziców realizacji podstawowych czynności, warunkujących prawidłowy rozwój dziecka, jak np. porzucenie go czy też dopuszczenie do jego przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia, uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych. Jakkolwiek nagannym jest samo zaniedbywanie dziecka, nie jest to wystarczającym powodem do zastosowania tego najsurowszego środka.

Oceniając czy istnieją podstawy do pozbawienia władzy rodzicielskiej, czy też należy pozostawić opiekunowi pełnię władzy rodzicielskiej, sąd każdorazowo ocenia czy pozostawienie władzy zagrozi dobru dziecka.

Zgodnie ze stanowiskiem SN (post. SN z 24.11.2016 r., II CA 1/16, OSNC 2017, Nr 7–8, poz. 90) nie ma definicji ustawowej zwrotu „dobro dziecka”, a wypełnienie jego znaczenia powinno być dokonywane w konkretnych okolicznościach faktycznych, zwłaszcza jeżeli wskazują na zaistnienie sytuacji, w jakiej znalazło się dziecko, wymagającej ingerencji ze strony innych podmiotów, w tym także sądu. Tak więc sąd ocenia każdorazowo stan faktyczny w sprawie i ustala czy pozostawienie władzy rodzicielskiej rodzicowi w jakikolwiek negatywny sposób wpłynie na uprawnienie małoletniego do ochrony życia i zdrowia, prawa do zapewnienia warunków do spokoju, prawidłowego, niezakłóconego rozwoju, poszanowania jego godności.

Sam fakt, że osoba jest biologicznym rodzicem małoletniego, po ocenie konkretnych okoliczności każdej sprawy, nie daje przywileju sprawowania nad dzieckiem władzy rodzicielskiej, czyli podejmowania decyzji dotyczących jego życia. Przy czym, zaznaczenia wymaga, że prawomocne rozstrzygnięcie o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nie pozbawia możliwości realizowania kontaktów z dzieckiem, co do którego rodzic został pozbawiony władzy. Prawo do kontaktów z dzieckiem dalej istnieje i nie ma jakichkolwiek podstawy, by odmawiać ich realizacji, powołując się na pozbawienie władzy. Jednocześnie, pozbawienie władzy nie uchyla obowiązku alimentacyjnego względem dziecka. Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej w dalszym ciągu zobowiązany jest partycypować w kosztach utrzymania dziecka i nie może odmawiać płacenia alimentów, powołując się na pozbawienie go władzy rodzicielskiej.